Inspiracją do powstania utworów zawartych w niniejszym albumie była 200-setna rocznica urodzin św. Jana Bosko (1815-1888), charyzmatycznego wychowawcy młodzieży i założyciela Zgromadzenia Salezjanów (1859, nazwa oficjalna: Towarzystwo św. Franciszka Selezego, nazwa popularna: Salezjanie księdza Bosko). Ten święty z Turynu zasłynął jako genialny wychowawca, ojciec i nauczyciel młodzieży, twórca stylu wychowania, zwanego systemem prewencyjnym bądź uprzedzającym. Szczególną uwagę ks. Bosko kierował w stronę ubogiej i wymagającej wsparcia opuszczonej młodzieży. W Jego metodzie wychowawczej wyjątkowe miejsce zajmowały śpiew i muzyka. Traktował je jako integralną część zaproponowanego przez siebie stylu edukacji i wychowania młodego człowieka oraz jako jeden z filarów powodzenia całego systemu wychowawczego. Jan Bosko mawiał, że muzyka i śpiew to szkoła życia harmonijnego i radosnego, pełnego entuzjazmu dla wszystkiego co piękne, wielkie i dobre, co Boskie. Do takiego życia chciał przygotować młodzież on sam, a później jego duchowi synowie – salezjanie.
Zaowocowało to m.in. tym, że w każdym ośrodku salezjańskim „tętniło życie muzyczne”; muzykowała zarówno młodzież przebywająca w oratorium, szkołach, bursach i domach wychowawczych jak i dorośli skupieni wokół duszpasterskich ośrodków salezjańskich. Muzykowali też sami salezjanie, z których prawie każdy grał na jakimś instrumencie, wszak ks. Bosko mawiał, iż „dom salezjański bez muzyki jest jak ciało bez duszy”. Niektórzy z nich to wybitni muzycy, artyści, kompozytorzy i nauczyciele muzyki, np. ks. Antoni Chlondowski (Hlond), ks. Idzi O. Mański, ks. Jan Bednarz, ks. Jan Kasprzyk, ks. Karol Lewandowski, ks. Stanisław Łukaszewski, ks. Stanisław Ormiński, ks. Jacek Kochański, ks. Antoni Śródka, ks. Zbigniew Malinowski i wielu innych. Działalność muzyczna polskich salezjanów zaowocowała m.in. przygotowaniem i wykształceniem całej rzeszy świetnych organistów i muzyków kościelnych. Warto przywołać chociażby słynną w swoim czasie Salezjańską Szkołę Organistowską w Przemyślu (1916-1963), zlikwidowaną – niestety – przez władze PRL. Spośród ponad tysiąca uczniów ok. sześciuset z nich otrzymało dyplom ukończenia nauki. Była to znacząca grupa absolwentów, świetnie przygotowanych do pracy w ośrodkach parafialnych w całej Polsce. Tradycje tejże szkoły, kontynuuje dzisiaj Salezjańska Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna w Lutomiersku, powołana do istnienia w 1996 roku. W zasadzie są to dwie szkoły – pierwszego i drugiego stopnia – mające status kameralnych szkół katolickich niepublicznych, ale na prawach szkół publicznych, prowadzonych przez Zgromadzenie Salezjańskie. Ośrodek ten świętuje w tym roku 25-lecie swego istnienia i może już poszczycić się świetnymi osiągnięciami.
Salezjanie w roku 2015 świętowali jubileusz 200-lecia urodzin swego Założyciela. Przy organizacji z tej okazji różnego rodzaju wydarzeń zrodziła się inicjatywa rozpisania konkursu kompozytorskiego na utwór muzyczny poświęcony życiu i charyzmatowi św. Jana Bosko. Warto nadmienić, że patronowi salezjanów poświęcono już sporo kompozycji. Repertuar ten stanowi ponad czterdzieści różnych dzieł (pieśni, hymny, kantaty, motety). W przeważającej części powstały one jednak ponad pięćdziesiąt lat temu. Nowszych kompozycji jest bardzo niewiele. Z tej też racji pomysł na powstanie nowych utworów został przez salezjanów przyjęty z entuzjazmem.
Przeprowadzenia tego zadania podjęli się organizatorzy Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Religijnej im. ks. Stanisława Ormińskiego w Rumi (dalej, MFMR). Konkurs Kompozytorski „Don Bosco”, pod patronatem Księdza Inspektora Salezjańskiej Inspektorii p.w. Świętego Wojciecha, został zatem ogłoszony w roku 2015. W specjalnie wydanym folderze podano regulamin konkursu oraz wyartykułowano zasadniczy jego cel: Wzbogacenie dorobku religijnej kultury muzycznej o nowe utwory powstające z inspiracji związanej z Jubileuszem 200-lecia urodzin św. Jana Bosko, założyciela Zgromadzenia Salezjańskiego. W regulaminie zaznaczono, że przedmiotem konkursu miał być utwór a capella bądź z towarzyszeniem organów, z tekstem polskim, włoskim, angielskim lub po łacinie, poświęconym życiu św. J. Bosko. Dookreślono również, że tekst powinien dotyczyć tematyki związanej z życiem i działalnością tego świętego, a zatem: jego umiłowanie Eucharystii, kult maryjny (Maryja Wspomożycielka Wiernych), charyzmat kapłaństwa, wychowanie i pomoc opuszczonej młodzieży, świadectwo życia chrześcijańskiego oraz działalność misyjna. Konkurs miał charakter otwarty. Był skierowany zarówno do kompozytorów będących członkami związków twórczych, jak i do wszystkich autorów zainteresowanych tą propozycją w Polsce i poza jej granicami, szczególnie do młodych twórców. Kompozycje miały być oryginalne, wcześniej nie publikowane ani nagradzane, niewykonywane oraz nie wydane drukiem.
Konkurs Kompozytorski „Don Bosco”, został rozstrzygnięty w ramach XXVIII edycji MFMR, który odbył się w październiku 2016 roku. Do biura Festiwalu w Rumi wpłynęło ostatecznie 11 kompozycji, które zostały poddane ocenie jury. Komisja dokonała szczegółowej analizy opracowań, zarówno od strony formalnej, jak i merytorycznej, oceniono warstwę tekstową i muzyczną. W efekcie oceny wyłoniono sześć kompozycji, które zostały nominowane do nagrody głównej. W konkursie zwyciężył utwór zatytułowany Hymn młodzieży salezjańskiej, autorstwa Mateusza Peciaka, który odebrał nagrodę główną. Pozostałe pięć kompozycji nagrodzono wyróżnieniami.
Po sześciu latach od zakończonego konkursu udało się zorganizować koncerty nagrodzonych utworów. Prapremiera tego wydarzenia artystycznego odbyła się dnia 23 października 2021 w salezjańskim kościele/sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych w Rumi.
Na prezentowanej płycie utwory zostały utrwalone wg kolejności wykonywania dzieł podczas prapremierowego koncertu. Pierwszym utworem jest kompozycja pt. Sacerdos semper vivens na baryton i organy. Dzieło, autorstwa Artura Słotwińskiego, otrzymało w konkursie I wyróżnienie. To największy objętościowo utwór, wykonany podczas koncertu (czas trwania ok. 30 minut, 780 taktów). Został on napisany zasadniczo w języku włoskim. Jedynie finalna fraza dzieła traktuje w języku polskim (Będę mówił do Pana choć jestem proch i popiół, Sacerdos semper vivens). Tekst utworu zaczerpnął autor m.in. ze wspomnień i zapisków samego ks. Bosko z Oratorium, a także z innych źródeł, np. z rozważań Thomasa à Kempis, O naśladowaniu Chrystusa. Kompozycja ta, zarówno w partii wokalnej, jak i organowej wydaje się być niełatwym zadaniem dla wykonawców. Faktura dzieła jest bardzo ambitna, niezwykle zróżnicowana i zaskakująca w warstwie harmonicznej, rytmicznej, melodycznej i dynamicznej. Wydaje się, że autor kompozycji znakomicie odczytał naturę św. Jana Bosko, który był niezwykle dynamicznym i niekonwencjonalnym ojcem i nauczycielem dla swoich wychowanków.
Druga kompozycja to utwór zatytułowany Miejcie wiarę na chór mieszany, solistów (sopran, tenor) i organy. Dzieło to otrzymało równorzędne z pozostałymi opracowaniami finałowymi II wyróżnienie. Jego autorem jest Igor Jankowski, który swój pomysł kompozytorski zawarł w 79 taktach. Pieśń ta urzeka swoim liryzmem oraz niezwykle głębokim przekazem. Tworząc tekst dzieła autor wykorzystał sentencje i myśli ks. Bosko, które zresztą zapisał na początku partytury (…chcę, żebyście używali dwóch duchowych skrzydeł: pobożności maryjnej i pobożności eucharystycznej. Na tych dwóch skrzydłach szybko wzniesiecie się do nieba…; …Miłość, czystość i pokora to trzy królowe, które zawsze kroczą razem i nie mogą istnieć bez siebie…; …Miejcie wiarę, a zobaczycie, czym są cuda…; …Wiedza bez sumienia jest ruiną duszy…; …Przyszłość świata jest mroczna, ale Bóg jest światłością, a Święta Dziewica jest zawsze Gwiazdą Zaranną. Ufność w Bogu.).
Da mihi animas to kolejne dzieło (54 taktów) wykonane podczas koncertu, nagrodzone ex aequo II wyróżnieniem. Autorem tej pieśni, przeznaczonej na chór mieszany a cappella jest Michał S. Sołtysik, najmłodszy spośród wszystkich twórców nagrodzonych kompozycji. Krótki łaciński tekst: Da mihi animas, caetera tolle (daj mi duszę, resztę zabierz), jest sentencją, która niejako konstytuuje salezjanów księdza Bosko, jest ich dewizą i wskazuje na ascetykę i duchowość zgromadzenia, które w służbie i całkowitym oddaniu młodzieży realizuje charyzmat swego świętego założyciela. On sam zresztą często używał tego właśnie zawołania. Autor kompozycji, wykorzystując całą paletę środków muzycznych świetnie wczuł się w przesłanie tej sentencji.
Bardzo cenną kompozycją jest kantata o św. Janie Bosko autorstwa Zbigniewa Słowika. Nagrodzone również II wyróżnieniem, dość obszerne dzieło, przeznaczone na 4-głosowy chór mieszany i organy, składa się pięciu części, traktujących o życiu i posłannictwie św. J. Bosko. Ten cykliczny rodzaj kompozycji stanowi z jednej strony zwarty monolit formy muzycznej jaką jest kantata, z drugiej zaś każda część może być traktowana jako samodzielny utwór. Wydaje się, że taki też był zamiar autora. Tekst do muzyki został zaczerpnięty z tomiku Z nami jest bosko. Wiersze o św. Janie Bosko, wydanego przez Zespół Szkół Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wielkopolskim w 2013 r. Część I opatrzona tytułem Historia Jana Bosko, traktuje o wczesnych latach życia, pochodzącego z włoskiego Piemontu młodzieńca, który już w dziewiątym roku życia miał wizję dotyczącą swojej przyszłej misji. Utwór ten, utrzymany w tempie moderato, to właściwie forma zapisanego w metrum trójdzielnym uroczystego, dostojnego poloneza. II część kantaty zatytułowana Droga do świętości, podkreśla dokonania ks. Bosko, który całe swoje życie poświęcił dla dobra młodzieży, nadając jej sens istnienia. Ten utwór to kujawiak, utrzymany, podobnie jak poprzedni, w powolnym dostojnym rozkołysanym rytmie i metrum trójdzielnym. Kolejna część cyklu to zapisany w szybkim tempie, dynamiczny mazur opatrzony tytułem Święty Jan Bosko – niesamowity nauczyciel. Tekst tego muzycznego ustępu podkreśla geniusz świętego wychowawcy z Turynu, który najgorszych uczniów przemieniał pokorą i miłością. Część IV kantaty o tytule Oczy poetycko traktuje o wyjątkowym spojrzeniu ks. Bosko, które z szacunkiem i miłością kierował w stronę swoich wychowanków i jednocześnie w horyzont wieczności. Ta część dzieła jest utrzymana w tempie larghetto, nadającym powagę muzycznej wypowiedzi. Wreszcie ostatnia część cyklu to fugato finale o tytule Księże Bosko, skomponowana w radosnym tempie allegro, spinająca całe dzieło. Ta ostatnia część kantaty jest rodzajem hymnu, wychwalającego ks. Bosko jako giganta wiary, tańczącego w rytm Ducha Świętego, mistyka żyjącego pełnią Boga… dobrego pasterza, przyjaciela dzieci i młodzieży. Pieśń kończy się uroczystą aklamacją: Księże Bosko wzywamy przyjdź.
Kto ma Boga, ma wszystko to druga kompozycja (79 taktów) Michała Sołtysika, również wyróżniona w konkursie. Utwór ten, przeznaczony na chór mieszany a cappella traktuje o wyjątkowo nośnym i zawsze aktualnym przesłaniu ks. Bosko: Nie odkładajcie na jutro dobra, które możecie uczynić dzisiaj, ponieważ jutro może nie będziecie mieli czasu … W tekście pieśni zostały ponadto wykorzystane także inne, równie głębokie sentencje Świętego Wychowawcy, np.: Nie martw się i nie przejmuj, nie lękaj się, kto ma Boga, ma wszystko; Nie traćcie czasu, czyńcie dobro i to wiele dobra, a nie będziecie nigdy żałowali, żeście je uczynili. Kompilacja tychże myśli, wraz z melodią i innymi, użytymi przez młodego twórcę środkami kompozytorskimi, stwarza klimat wyjątkowej duchowej refleksji. Utwór emanuje nadzieją na upragniony pokój, którego wciąż nie mamy na tym świecie. Prawdziwy pokój będziemy mieć w niebie.
Ostatnie wreszcie dzieło to Hymn młodzieży salezjańskiej, najwyżej oceniona w konkursie kompozycja, autorstwa Mateusza Peciaka. Jest to pieśń zwrotkowa na 4-głosowy chór mieszany i organy. Składa się ona z refrenu, którym rozpoczyna się utwór oraz z czterech zwrotek. Faktura dzieła jest wyjątkowo przejrzysta i nieskomplikowana. Melodia wykazuje znamiona pieśni hymnicznej o bardzo uroczystym charakterze; jest potoczysta, śpiewna, rozwibrowana radością. Partytura opracowania zawiera w sumie 88 taktów, licząc wszystkie segmenty utworu (cztery zwrotki i pięć razy zapisany refren). Tekst w swojej wymowie podkreśla, zawartą w refrenie, główną misję ks. Bosko (młodzieży kaznodziejo), którą święty Wychowawca z Turynu realizował całe swoje życie poprzez świadectwo wiary, miłość i uśmiech (Kazania życiem głoszący wśród zabaw i uśmiechu; prawd wiary nauczający). Zwrotka pierwsza podkreśla dobroć św. J. Bosko oraz jego ojcowską cierpliwość w pozyskiwaniu młodzieży dla Pana Boga (Pragnący serca pozyskać dobrocią i miłością, by Panu je podarować z ojcowską cierpliwością). Druga zwrotka zwraca uwagę na umiłowanie przez ks. Bosko Eucharystii, którą zalecał swoim wychowankom jako pewną drogą do zbawienia (Swe serce Panu oddałeś czcząc Najświętszy Sakrament, zbawienia drogę wskazałeś, nam ten dając testament). Kolejna zwrotka przywołuje słowa założyciela rodziny salezjańskiej (Nogami chodźcie po ziemi, sercem mieszkajcie w Niebie), który przekonywał, że świętość jest możliwa do osiągnięcia przez każdego i nie wymaga nadludzkiego wysiłku. Tekst ostatniej zwrotki przywołuje Patronkę Zgromadzenia Salezjańskiego, Maryję Wspomożycielkę, której ks. Bosko był wiernym czcicielem (Pokorny sługo Maryi Wspomożycielki Wiernych) i kończy się wezwaniem do Świętego, by wstawiał się za nami do Boga (do Boga módl się za nami nasz Janie Bosko święty). Z powodzeniem kompozycja może być wykonywana przez profesjonalne chóry mieszane, na pewno też spotka się z uznaniem całej rodziny salezjańskiej.
Ks. Krzysztof Niegowski SDB
Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie
